ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΝΟΜΟΥ ΚΙΛΚΙΣ

ΓΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Ή ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΜΠΟΡΕΙΤΑΙ ΝΑ ΤΗΛΕΦΩΝΗΣΕΤΑΙ ΣΤΟ ΤΗΛ.: 6946 990325 (Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ)

Ιστορία του νομού

(απόσπασμα απο το βιβλίο "Πανόραμα Νομού Κιλκίς")

Ο νομός Κιλκίς καταλαμβάνει το τμήμα της αρχαίας Αμφαξίτιδος, όπως ονομαζόταν η κοιλάδα του Αξιού, της Παιονίας στα ΒΔ, στην περιοχή του Πάικου και της Κρηστωνίας στα ανατολικά, στην περιοχή της λίμνης Δοϊράνης, του Μπέλλες και στην κοιλάδα του Γαλλικού.

Στην κοιλάδα του Αξιού έχουν εντοπισθεί προϊστορικοί οικισμοί (Λιμνότοπος, Αξιοχώρι, Τούμπα), της εποχής του χαλκού (3η και 2η Προχριστιανική χιλιετία και της πρώιμης εποχής του Σιδήρου). Αντίστοιχα οικισμοί υπήρχαν και στην Κρηστωνία (Καλίνδρια, Τσαουσίτσα, Ξυλοκερατιά, Γυναικόκαστρο). Χαρακτηριστικό όλων των οικισμών είναι ο σχηματισμός τούμπας από τις αλλεπάλληλες επιχωματώσεις τους.

Η οικονομία της περιοχής στα προϊστορικά χρόνια βασίζεται στην γεωργία και στην κτηνοτροφία.

Ταυτόχρονα παρατηρεί κανείς την ανάπτυξη ενός είδους ανταλλακτικού εμπορίου και από τον 13ο αιώνα διαπιστώνονται μυκηναϊκές επιδράσεις, ιδιαίτερα στην κεραμική.

Αξιόλογο μνείας είναι ότι στην πρώιμη εποχή του Σιδήρου στα νεκροταφεία της περιοχής του Κιλκίς παρατηρείται το σπάνιο έθιμο της καύσης των νεκρών.

Στις αρχές των ιστορικών χρόνων η Κρηστωνία και η Παιονία κατοικούνται από θρακικά φύλα. Ο Όμηρος μάλιστα αναφέρει τους Παίονες σαν σύμμαχους των Τρώων.

Στο τέλος των Αρχαϊκών Χρόνων η περιοχή της Αμφαξίτιδος περνά στην κυριαρχία των Αργεαδών Μακεδόνων. Σπουδαιότερες πόλεις ήταν η Ειδομένη, βρίσκεται σήμερα στην ΠΓΔΜ, η Ευρωπός κοντά στο σημερινό Ευρωπό, η Γορτυνία και η Αταλάντη που δεν έχουν ταυτισθεί ακόμη.

Στα χρόνια του Φιλίππου του Β΄ προσαρτήθηκε και η Κρηστωνία στο Μακεδονικό Βασίλειο. Σαν κυριότερη πόλη αναφέρεται η Κρηστών που δεν έχει ταυτισθεί.

Στο μεσαίωνα ακολουθεί την τύχη της υπόλοιπης Μακεδονίας. Δέχεται συχνά επιδρομές κυρίως από βορρά μέσω της κοιλάδας του Αξιού, που αποτελεί και ορμητήριο ενάντια στην Θεσσαλονίκη.

Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης το 1430 μ.Χ. από τους Τούρκους ολόκληρη η περιοχή περνά στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκαν σημαντικά επαναστατικά κινήματα στην περιοχή για την αποτίναξη του τούρκικού ζυγού. Στα ορεινά συγκροτήματα έδρασαν οι κλεφταρματωλοί προκαλώντας πολλές ζημιές στον κατακτητή. Οι τουρκικές αρχές ενοχλημένες από την δράση των κλεφταρματωλών εκδίδουν το 1699 μ.Χ. το σουλτανικό φιρμάνι και δίνουν εντολή στο Διοικητή της Θεσσαλονίκης να αντικαταστήσει τους Έλληνες της περιοχής με Τούρκους. Για το λόγο αυτό την περίοδο αυτή ο τούρκικος πληθυσμός αυξάνεται σημαντικά, ιδιαίτερα στην κοιλάδα του Αξιού θα εγκατασταθούν χιλιάδες Τούρκοι μεταξύ των οποίων και οι φανατικοί και πολεμοχαρείς Γιουρούκηδες.

Μετά την επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της Νότιας Ελλάδας η Μακεδονία εξακολουθεί να παραμένει σκλαβωμένη και ο αγώνας για την πολυπόθητη την λευτεριά συνεχίζεται. Οργανώνετε και αναπτύσσετε ο Μακεδονικός αγώνας με δύο πολύ σημαντικά γεγονότα, τους δύο βαλκανικούς πολέμους, που στο επίκεντρο τους βρέθηκε και ο Νομός μας:

Ο Α. Βαλκανικός πόλεμος άρχισε τον Σεπτεμβρίου 1912 και τέλειωσε τον Μάιο του 1913. Η σύρραξη άρχισε όταν το Μαυροβούνιο κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας. Σύντομα αντιμέτωποι βρέθηκαν από την μια η Τουρκία και από την άλλη οι συμμαχικές δυνάμεις των βαλκανικών χωρών, Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο. Με παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων το Μάρτιο του 1913 επιτυγχάνεται ο τερματισμός του πολέμου και τον Μάιο υπογράφεται η συνθήκη ειρήνης του Λονδίνου με αποχώρηση των Τούρκων από τις ευρωπαϊκές κτήσεις τους που βρίσκονται δυτικά της γραμμής του Αίνου - Μήδειας και παραιτούνταν από κάθε δικαίωμα στην Κρήτη.

Στο Β. Βαλκανικό πόλεμο, Ιούνιος - Ιούλιος 1913, αντιμέτωποι βρέθηκαν από την μια η Βουλγαρία και από την άλλη η Ελλάδα, Σερβία, Τουρκία και αργότερα και η Ρουμανία.

Η Ελλάδα και η Σερβία διαπιστώνοντας τις βουλγαρικές επεκτατικές βλέψεις στα βαλκάνια υπογράφουν στις 19 Μαΐου 1913 συνθήκη συμμαχίας με δεκαετή τουλάχιστον διάρκεια. Πράγματι αιφνιδιαστικά και εντελώς αναίτια η Βουλγαρία την νύκτα 16/17 Ιουνίου διέταξε την ταυτόχρονη επίθεση εναντίον των ελληνικών δυνάμεων στο Παγγαίο και την Νιγρίτα με την 2^η Στρατιά και των σερβικών στη Γευγελή και το Ιστίπ με την 4^η Στρατιά. Στην πρόκληση αυτή απάντησαν η Ελλάδα και η Σερβία με συντονισμένες επιθέσεις και έτσι αρχίζει ο Β. Βαλκανικός πόλεμος. Οι Βούλγαροι από καιρό είχαν επιλέξει τις τοποθεσίες για να αμυνθούν και άρχισαν να οργανώνουν τις θέσεις τους για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε επίθεσης. Η αντεπίθεση του Ελληνικού Στρατού άρχισε τις πρώτες πρωινές ώρες στις 19 Ιουνίου με προέλαση του ελληνικού στρατού.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου διεξήχθησαν σκληρές μάχες με πολλούς νεκρούς και τραυματίες και από τις δύο πλευρές. Στις 21 Ιουνίου 1913 οι Βούλγαροι, που είχαν οχυρωθεί στο Κιλκίς, αναγκάζονται να υποχωρήσουν και να εγκαταλείψουν το Κιλκίς. Μετά την ήττα τους στο Κιλκίς οι βούλγαροι υποχωρούν με κατεύθυνση την Δοϊράνη. Στην Δοϊράνη ανασυντάσσονται και οχυρώνονται στα υψώματα της περιοχής πάνω από το οικισμό Ακρίτα. Οι Ελληνικές δυνάμεις στις 22 Ιουνίου το απόγευμα επιτίθενται και καταλαμβάνουν τις θέσεις γύρω από τον Ακρίτα. Το πρωί της 23^ης Ιουνίου αρχίζει η γενική επίθεση του ελληνικού στρατού και απελευθερώνει την Δοϊράνη. Οι βούλγαροι υπερφαλαγγίζονται και υποχωρούν προς βορρά. Έτσι ανακόπτονται τα σχέδια τους για προέλαση προς Θεσσαλονίκη. Η Βουλγαρία κάτω από αυτές τις συνθήκες αναγκάζεται στις 18 Ιουλίου να ζητήσει ανακωχή και στις 28 του ίδιου μήνα στο Βουκουρέστι υπογράφει τη συνθήκη ειρήνης, με την οποία τερματιζόταν και ο Β. Βαλκανικός πόλεμος. Στο απελευθερωμένο Κιλκίς φθάνουν οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Στρώμνιτσα, τη Γευγελή, την Δοϊράνη και την Στενήμαχο.

Ακολουθεί ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918). Η ευρύτερη περιοχή του Νομού μας βρέθηκε στο κέντρο έντονων δραστηριοτήτων των συμμαχικών δυνάμεων αλλά και μαχών. Στην διάρκεια του πολέμου το ύψωμα «Σκρα Ντι Λεγκέν», που έδωσε στο χωριό το όνομα του, ήταν βαριά οχυρωμένο από τους Γερμανοβούλγαρους και εμπόδιζε την διέλευση των συμμαχικών δυνάμεων. Για τον λόγο αυτό ο Γάλλος στρατηγός Γκυγιωμά αναθέτει στις ελληνικές δυνάμεις, την μεραρχία Αρχιπελάγους, την μεραρχία Κρητών και την μεραρχία Σερρών, να καταλάβουν το ύψωμα. Στις 17 Μαΐου 1918 τα ξημερώματα στις 4:55 οι ελληνικές δυνάμεις ύστερα από σκληρές μάχες σώμα με σώμα κατέλαβαν το ύψωμα και απώθησαν τις εχθρικές δυνάμεις. Η νίκη του Ελληνικού στρατού εναντίον των Γερμανών και των Βουλγάρων στην πολύνεκρη μάχη του Σκρα - Ραβινέ θεωρείτε πολύ σημαντική στην έκβαση του πολέμου. Οι απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό είναι μεγάλες. Οι νεκροί και τραυματίες από ελληνικής πλευράς ανέρχονται σε 2.800.

Η πληθυσμιακή σύνθεση του Νομού διαμορφώνεται οριστικά μετά την Μικρασιατική καταστροφή (Συνθήκη Λωζάννης) όταν εγκαθίστανται στο Κιλκίς πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, τον Πόντο, τον Καύκασο και την Ανατολική Θράκη.

Σύμφωνα με τα παραπάνω και με όλα τα στοιχεία που είναι στη διάθεση μας ο Νομός κατοικείται στην απόλυτη πλειοψηφία από πρόσφυγες της περιόδου 1912 - 1928.

Οι νέοι κάτοικοι μαζί με τα λίγα πράγματα φέρνουν μαζί τους τον πολιτισμό, την ιστορία τους, τα ήθη και έθιμα, τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες, την διατροφή, τα τραγούδια τους και γενικότερα τον τρόπο ζωής τους από τις αλησμόνητες πατρίδες. Καθημερινά αγωνίζονται σκληρά και μέσα από άθλιες συνθήκες να επιβιώσουν. Τα καταφέρνουν μέσα από έναν συνεχή και δύσκολο αγώνα ζωής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι παρά τα πολλά προβλήματα επιβίωσης και τις κακουχίες που αντιμετωπίζουν όχι μόνο δεν παραμελούν αλλά και η πρώτη φροντίδα τους είναι η ύπαρξη σχολείου και εκκλησίας.

Η κατοπινή ιστορία και εξέλιξη του Νομού επηρεάστηκε καθοριστικά από τον Β. Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε. Στην περιοχή του Κιλκίς δόθηκαν μερικές από τις πιο σημαντικές μάχες. Αμέσως με την είσοδο των γερμανών στον Νομό Κιλκίς οι κάτοικοι άρχισαν να οργανώνουν την αντίσταση τους. Στη αρχή με μεμονωμένες ενέργειες και σύντομα οργανωμένα και συντονισμένα με το αντιστασιακό κίνημα της χώρας. Οι γερμανοί και οι βούλγαροι σύμμαχοί τους για να χτυπήσουν, να αποδυναμώσουν και να αποθαρρύνουν την αντίσταση των πατριωτών προέβησαν σε θηριωδίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η καταστροφή των τριών χωριών Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό και η εκτέλεση όλου του ανδρικού πληθυσμού και των τριών χωριών. Οι Κιλκισιώτες πατριώτες αντιστάθηκαν σθεναρά με κάθε μέσο και πολέμησαν τον κατακτητή μέχρι της τελικής νίκης και της εκδίωξής τους από τα πάτρια εδάφη.

Μετά την γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο ακολουθούν δύσκολα χρόνια για τους Κιλκισιώτες. Οι κάτοικοι και ιδιαίτερα οι νέοι αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με σημαντικότερα την ανεργία και την φτώχια. Σαν μοναδική διέξοδο βλέπουν την μετανάστευση, την εσωτερική και την εξωτερική. Κύριοι τόποι προορισμού ήταν η Θεσσαλονίκη και η Αθήνα στο εσωτερικό και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, η Σουηδία και το Βέλγιο στο εξωτερικό. Όλα αυτά είχαν σαν φυσική συνέπεια ο τόπος να μαραζωθεί οικονομικά και πολιτιστικά μια και οι πιο ζωντανές παραγωγικές δυνάμεις εγκατέλειψαν τον Νομό για να εξασφαλίσουν τον επιούσιο για τους ίδιους και τις οικογένειες τους. Παράλληλα οι μετανάστες με την αποστολή των οικονομιών τους στις οικογένειες τους εξασφάλιζαν σοβαρά συναλλαγματικά αποθέματα στο Ελληνικό κράτος. Το πρόβλημα γινότανε πιο έντονο και επώδυνο από την κρατική αδιαφορία και μάλιστα η επίσημη Ελληνική Πολιτεία το θεωρούσε λύση για την αντιμετώπιση της υπάρχουσας ανεργίας και σαν ενίσχυση της οικονομίας της, παραβλέποντας μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τις πολύ αρνητικές επιπτώσεις.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1970, με την επιστροφή των μεταναστών και την αλλαγή της περιφερειακής πολιτικής του κράτους δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για μια σταθερή και ανοδική πορεία του Νομού. Δημιουργούνται Βιομηχανικές περιοχές, δίνονται κίνητρα και παίρνονται μια σειρά μέτρων για την περιφέρεια.

Σήμερα ο Νομός Κιλκίς βρίσκεται σε μια συνεχή οικονομική, πολιτιστική και τουριστική ανάπτυξη

ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΝΟΜΟΥ ΚΙΛΚΙΣ

Πρόκειται για τα εξώφυλλα του βιβλίου "ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΝΟΜΟΥ ΚΙΛΚΙΣ".
Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται ο νομός. Δίνονται πολλές πληροφορίες και είναι ένας πολύτιμος οδηγός. Ο αναγνώστης θα βρει πολλά ενδιαφέροντα για όποιο τομέα και αν ενδιαφέρεται Για πρώτη φορά γίνεται αναφορά σε όλες τις πόλεις και τους οικισμούς ταξινομημένα κατά δήμο και δημοτικό διαμέρισμα.
Για οποιαδήποτε πληροφορία μπορείτε να απευθυνθείτε στα τηλέφω
6946990325 Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ

(απόσπασμα από το βιβλίο)
Αρχαιολογικοί χώροι και αρχαιολογικά ευρήματα

Ο Ν. Κιλκίς από αρχαιολογικής άποψης στο πλατύ κοινό είναι άγνωστο.

Οι αρχαιολογικές έρευνες άρχισαν πολύ αργά και τα σπουδαιότερα ευρήματα ανακαλύφθηκαν τυχαία από τους κατοίκους της περιοχής κατά την εκτέλεση των εργασιών τους, κυρίως αγροτικών εργασιών.

Ωστόσο υπάρχουν σπουδαία ευρήματα όπως ο Κούρος της Ευρωπού του 6ου π.χ. αιώνα, το χρυσό βραχιόλι και το χρυσό στεφάνι επίσης από την Ευρωπό του 4ου π.Χ. αιώνα. Τα τέσσερα αγάλματα του Παλατιανού, ο Μακεδονικός τάφος στην Τούμπα Παιονίας, το ιερό του Ασκληπιού στους Άνω Αποστόλους, τα ταφικά ευρήματα στο Π. Γυναικόκαστρο και άλλα πολλά ευρήματα όπως στην Κολχίδα , την Αξιούπολη και αλλού.

Είναι γνωστό ακόμα ότι πολλοί χώροι και ευρήματα καταστράφηκαν είτε από άγνοια των κατοίκων, είτε από αδιαφορία της ίδιας της Πολιτείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η καταστροφή κτιρίου με ψηφιδωτά στην περιοχή της Δοϊράνης την περίοδο 1967 - 1970. Επίσης πολλά ευρήματα έγιναν λεία αρχαιοκαπήλων.

Για την ιστορία αναφέρουμε ότι οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες άρχισαν μόλις την δεκαετία του 1960.

Στην δεκαετία του 1980 και 1990 με πρωτοβουλία της Νομαρχιακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης ξεκίνησαν πιο συστηματικές έρευνες στο νομό και δημιουργήθηκαν και οι πρώτοι επισκέψιμοι αρχαιολογική χώροι στην Ευρωπό και το Παλατιανό.

Όλα τα ευρήματα στεγάζονται στο αρχαιολογικό Μουσείο του Κιλκίς, που ιδρύθηκε μόλις το 1972. Αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη μνεία στον φιλόλογο καθηγητή του Γυμνασίου αρρένων Κιλκίς κ. Π. Μάνο που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην περισυλλογή, την αξιολόγηση και την φύλαξη των ευρημάτων καθώς και στην δημιουργία του Μουσείου.

ΠΑΛΑΤΙΑΝΟ (ΙΩΡΟΝ)

Στο Παλατιανό έχει δημιουργηθεί ο πρώτος επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος.

Οι ανασκαφές στο Παλατιανό άρχισαν την δεκαετία του 1960 και έφεραν στο φώς αξιόλογα ευρήματα που στεγάζονται στο Μουσείο του Κιλκίς. Μεταξύ των ευρημάτων ξεχωρίζουν το οικογενειακό ηρώο αποτελούμενο από τέσσερα αγάλματα, τρία ανδρικά και ένα γυναικείο, αντίγραφα τους βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο.

Οι αρχαιολογικές έρευνες επιβεβαίωσαν ότι ο χώρος κατοικούνταν από τον 4ο π.χ. αιώνα.

Η αρχαία πόλη με το νεκροταφείο βρισκόταν στη θέση Τορτσέλι , στις λοφοσειρές του όρους των Κρουσίων. Η θέση της πόλης ήταν σε τέτοιο σημείο που επέτρεπε τον έλεγχο των περασμάτων από την Κρηστωνία στην Παορβηλία και Σιντική. Άλλωστε από την γεωγραφική της θέση προέρχεται και η ονομασία Ίωρον», που σημαίνει φρουρός.

Τα αγάλματα του θεού Διόνυσου που βρέθηκαν στην περιοχή μαρτυρούν την λατρεία του.

ΕΥΡΩΠΟΣ

Η Ευρωπός κατοικούνταν από τα αρχαία χρόνια και αποτελούσε οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής. Η αρχαία Ευρωπός βρισκόταν περίπου 1100 μέτρα ΝΔ του σημερινού Ευρωπού.

Πολλά ευρήματα στο μουσείο Κιλκίς προέρχονται από το νεκροταφείο της Ευρωπού. Τόσο τα ευρήματα όσο και τα ταφικά μνημεία μαρτυρούν την διαστρωμάτωση, το βιοτικό και το πολιτιστικό επίπεδο της πόλης.

Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι η πόλης της Ευρωπού πρέπει να προστατευόταν από ισχυρά τοίχοι. Τα σπουδαιότερα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο της Ευρωπού βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Κιλκίς ενώ τα υπόλοιπα φυλάσσονται σε αποθήκες.

Ο Κούρος της Ευρωπού του 6ου π.χ. αιώνα θεωρείται το σπουδαιότερο εύρημα όχι μόνο της Ευρωπού αλλά και ολόκληρης της περιοχής. Βρέθηκε το 1966 τυχαία από αγρότη την ώρα που όργωνε το χωράφι του. Ακόμα σπουδαία ευρήματα θεωρούνται το χρυσό στεφάνι, του 4ου π.χ. αιώνα και το χρυσό βραχιόλι του κιβωτιόσχημου τάφου.

Η συστηματικά οργανωμένη ανασκαφική έρευνα άρχισε το 1989 από την αρχαιολόγο Θώμη Σαββόπουλου.

ΤΟΥΜΠΑ

Πιθανή τοποθεσία της αρχαίας Γορτυνίας. Οι ανασκαφές άρχισαν αφού προηγούμενα είχε λεηλατηθεί από αρχαιοκάπηλους ένας Μακεδονικός τάφος και ένας τύμβος με κιβωτιόσχημο τάφο του 4ου και 3ου π.χ. αιώνα.

Αξιοσημείωτο είναι η οικοδόμηση του καμπαναριού του χωριού πάνω σε έναν άλλο ταφικό τύμβο.

ΠΗΓΗ

Τον Ιούνιο του 1987 και ενώ κατασκευαζόταν ο αγωγός υδροδότησης του χωριού ανευρέθησαν δύο αγάλματα που χρονολογούνται από την Ρωμαϊκή εποχή.

Οι αρχαιολογικές έρευνες αλλά και ο ενεπίγραφος βωμός που βρίσκεται στην πλατεία του χωριού μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίου οικισμού.

ΦΙΛΥΡΙΑ

Στην περιοχή του σημερινού οικισμού της Φιλυριάς έχουν εντοπισθεί δύο αρχαίοι οικισμοί. Ο ένας στο λόφο της Αγίας Κυριακής, με αρκετά ευρήματα κυρίως αγγεία καθημερινής χρήσης, ο οποίος χρονολογικά τοποθετείται προ του 4ου π.χ. αιώνα και ο άλλος στη θέση Ισβώρ που χρονολογείται στην Ρωμαϊκή εποχή.

ΑΝΩ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ (ΜΟΡΥΛΛΟΣ)

Σπουδαία ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου της Μορύλλου είναι τα αγάλματα του Ασκληπιού και των μελών της οικογενείας του. Τα τιμητικά ψηφίσματα και οι επιτύμβιες επιγραφές δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την δημόσια και θρησκευτική ζωή των Μορυλλίων καθώς και την πληθυσμιακή σύνθεση των κατοίκων.

Η Μόρυλλος ήταν γνωστή στην αρχαιότητα και για το ιερό θεραπευτήριο του θεού Ασκληπιού. Εκτιμάται ότι η θεραπεία βασιζόταν στον ιαματικό πηλό της γειτονικής Πικρολίμνης. Στην δεκαετία του 1960 βρέθηκαν εγκαταστάσεις ιερού.

ΜΕΤΑΛΛΙΚΟ (ΒΡΑΓΥΛΛΟΣ)

Πρόκειται για την αρχαία πόλη που βρίσκεται πάνω από το σημερινό χωριό στην τοποθεσία τρανός λόφος. Στους πρόποδες του λόφου βρισκόταν το νεκροταφείο της πόλης. Σημαντικότερο εύρημα είναι η επιγραφή με την οποία τιμούνται ο αυτοκράτορας Αδριανός και η σύζυγός του Σαββίνα (βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Κιλκίς). Ακόμα και από την τοποθεσία αυτή προέρχεται και το ανάγλυφο με την θεά Άρτεμη.

ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΟΚΑΣΤΡΟ

Το κάστρο βρίσκεται στην κορυφή ενός μικρού λόφου σε υψόμετρο 200 μέτρων και απέχει 16 χλμ. ΝΔ της πόλης του Κιλκίς, 20 χλμ. Δ. του Πολυκάστρου και 45 χλμ. Β. από την Θεσσαλονίκη. Το φρούριο υψώνεται σε έναν απόκρημνο λόφο, έχει έκταση 25 στρεμμάτων και περικλείεται από λιθόκτιστα τείχη. Εντός των τειχών υπάρχει πηγάδι με διάμετρο 2 μέτρα και βάθος 30 μέτρα. Λέγεται ότι το πραγματικό βάθος έφθανε τα 70 μέτρα και στο βυθό του υπήρχε στοά που έβγαζε στον παρακείμενο ποτάμι.

Το κάστρο κτίσθηκε το 1328 - 1341 μ.Χ. από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Παλαιολόγο, για να προστατέψει τους οικισμούς από τις διάφορες επιδρομές, τις εμφύλιες διαμάχες και για να ελέγξει την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Ήταν ισχυρότατο φρούριο και πολλές φορές διέμεναν σ’ αυτό βυζαντινοί αξιωματούχοι. Το 1342 κατέφυγε εδώ ο Διοικητής της Θεσσαλονίκης Πρωτομάστορας Θεόδωρος Συνοδινός με χίλιους αριστοκράτες προκειμένου να προστατευθούν όταν κινδύνεψαν από λαϊκή εξέγερση. Είναι γνωστό πως εδώ βρήκε προστασία και ο Κατακουζηνός με τους στρατιώτες του.

Το όνομα προέρχεται από την τοποθεσία και σημαίνει ότι ακόμα και γυναίκες μπορούσαν να προστατέψουν τον οικισμό από τις διάφορες επιδρομές.

Το 1984 ανακαλύφθηκε το νεκροταφείο στην ΝΑ πλαγιά του λόφου κάτω από το κάστρο. Κατά τις ανασκαφές ευρέθησαν διάφορα αντικείμενα, ιδιαίτερα πολλά αγγεία, τα οποία βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Κιλκίς. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των ευρημάτων αυτών ήταν η καύση των νεκρών.

ΧΩΡΥΓΙ (ΤΑΥΡΙΑΝΑ)

Στα δυτικά του σημερινού οικισμού σε περίοπτη θέση υψώνεται το κάστρο του Χωρυγίου. Στους πρόποδες του κάστρου υπάρχει το νεκροταφείο και ανάγεται στους κλασσικούς χρόνους. Η θέση αυτή ταυτίζεται με το ρωμαϊκό σταθμό των «Ταυριανών» που εξυπηρετούσε τους οδοιπόρους προς την Θεσσαλονίκη και προς την Ειδομένη.

Στην περιοχή έχει βρεθεί χάλκινη περικεφαλαία, με χαραγμένη παράσταση λιονταριών, Ιλλυρικού τύπου.